Genel Bilgiler

ZOONOZ HASTALIKLAR

Zoonoz hastalıklar "Doğal olarak omurgalı hayvanlardan insanlara, insanlardan da hayvanlara geçebilen hastalıkların tümü" olarak tanımlanabilir.

Dünyamızda insan ve hayvanları ilgilendiren 150'den fazla zoonoz hastalığın varolduğu bilinmektedir. Ülkemizde ise çoğu sığır, koyun ve kanatlılarda olmak üzere 40 civarında zoonoz hastalık mevcuttur. Yabani hayvanlar da bunların bulaşmasında rol oynarlar.

Zoonoz hastalıklar, gerek sayılarının çokluğu ve gerekse yayılma alanlarının genişliği bakımından günümüzde insan sağlığını ciddi derecede tehdit etmektedirler. Örneğin; son yıllarda AB ülkelerinde görülen BSE (Deli Dana) hastalığının bu ülkelerin insanlarında yarattığı endişe, zoonoz hastalıklarla mücadelenin önemini açıkça ortaya koymaktadır. Ayrıca hayvanların ölümüne ve verim düşüklüğüne de yol açarak ülke ekonomisine de zarar vermektedirler. Dünya Gıda ve Tarım Örgütünün (FAO) bir yayınına göre, hayvan hastalıkları sebebiyle yılda 30 milyon tondan fazla süt kaybı olmaktadır. Bu miktar süt, 200 milyon çocuğun günde iki bardak süt içememesi demektir.

İnsanlarla hayvanların birlikte yaşaması ve hayvanların ürünlerinden yararlanılması insanoğlunun varlığı ile başlayan ve sonsuza kadar devam edecek olan bir durumdur. İnsanların önemli bir amacını da daima güvenilir ve yeterli gıdaya ulaşma isteği oluşturmuştur. Özellikle bitkisel gıdalara göre vücudun yararlanma ve değerlendirme düzeyinin daha fazla olduğu hayvansal gıdalar, bedenen ve zekâ yönünden daha gelişmiş bir toplum oluşturulmasının esaslarındandır.

Bugün için Dünya Sağlık Teşkilatı tarafından 200 ler civarında bir zoonoz hastalığın varlığından bahsedilmekle birlikte, değişik zamanlarda bu hastalıklara yenileri eklenerek bu sayı sürekli olarak artmakta ve dünya kamuoyu zoonoz karakterli önemli halk sağlığı problemleri ile karşı karşıya gelmektedir. Önümüzdeki yıllarda da zoonoz kökenli hastalıkların, son yıllarda olduğu gibi yeni hastalıklar eklenerek artacağı da ilgilileri tarafından ifade edilen bilgiler arasındadır.

Zoonoz hastalıklar, halk sağlığı açısından önemli olmakla birlikte, çok basit birtakım korunma önlemlerinin uygulanması sonucunda bu hastalıklardan bir çoğunun da önüne geçilebilmesi mümkündür. Örneğin, etlerin çiğ veya az pişmiş olarak yenmemesi ile yukarıda belirtilen bir çok hastalığın; sütlerin çiğ veya az pişirilmiş olarak içilmeyip, iyice karıştırılarak kaynatılması veya pastörize edilerek içilmesi veya klâsik usuller yerine, gelişmiş teknolojik yöntemlerle elde edilen et, süt veya bunlara ait ürünlerin tüketilmesi önemli bazı halk sağlığı probleminin ortaya çıkmasına engel olacaktır.

Bunların yanı sıra, ilgililerin denetim hizmetlerini yeterli ve sürekli olarak yerine getirmesi, halkın ise yeterli bilgi ve bilince sahip olması gerekmektedir. Halk, çiftlikten sofraya kadar her aşamasında veteriner hekim kontrolünden geçmemiş olan hayvansal gıdaları ve damgasız etleri kesin olarak tüketmemeli, kaynağı belli olmayan sütleri veya sadece ucuzluğu nedeniyle bazı hayvansal ürünleri almamalıdır. Güvenilir olmayan ve kaynağı belirsiz hayvansal ürünleri tüketmektense, sağlık problemi oluşturmayacak, kaynağı belli ve temin edilmesi hem kolay hem de daha ucuz olan diğer gıdaların tüketilmesi daha çok akılcı olmaktadır.

Hastalık Nedir?
Hastalık, “vücudun ya da vücudun bir organının bir bölgesinin fonksiyonlarının bozulması ya da engellenmesi durumu” olarak tanımlanabilir. Klinik hastalık, bir ya da birden fazla kişinin duyuları ile tespit edilebilen vücudun fonksiyon bozukluğu durumudur.

Sub- klinik hastalık; sadece seçilmiş laboratuar testleri ile ya da diagnostik araçlar ile tespit edilebilen bir vücut fonksiyonu ve /veya anatomik anormallik halidir.

Sağlıklı olma durumu ile hastalıklı olma durumu arasında belirgin bir ayırım mevcut değildir ve epidemioloji sadece hastalığa neden olan faktörler ile değil, aynı zamanda sağlığa neden olan faktörler ile ilgili olmalıdır.

Veteriner hekimlikte prodüktivite genellikle sağlığın vekili bir ölçüt olarak kullanılmaktadır. Çiftlik hayvanı popülasyonlarında, bir hastalığın mevcut olup olmadığından çok hastalığın oluştuğu sıklık ile hastalığın prodüktiviteye olan etkileri daha önemlidir. Söz konusu hastalık belirli bir popülasyonda potansiyel prodüktiviteyi azaltabildiği halde, üretimi sınırlayan en önemli faktör olmayabilir de. Çoğu durumda, verimlilik üzerinde idare, bakım, besleme gibi diğer faktörlerin ayrı ayrı ya da bir arada daha büyük etkileri vardır.

Evcil hayvanlarda, klinik hastalıklar nedeniyle oluşan "gözle görünür"; ekonomik kayıplar genellikle, sub- klinik hastalıklar nedeniyle oluşan gözle görünmeyen kayıplardan ve örneğin idari eksiklikler nedeniyle oluşan gerçekleştirilmemiş potansiyel kayıplarından daha düşüktür.

Hastalığı belirleyici unsurlarının (nedenler) bir kısmının resmen tanımlanması gerekli olacaktır. Bu sağlıklı ve hastalıklı bireylerin özelliklerinin resmen karşılaştırılması ile ya da hastalığın nispeten daha yüksek sıklıkta görüldüğü grupların özellikleri ile hastalığın hiç görülmediği ya da düşük sıklıkta görüldüğü grupların özelliklerinin karşılaştırılması ile yapılabilir.

Hastalık sağlık ilişkisi
Tarihin ilk zamanlarından başlayarak uzun süre hekim, kendisine baş vuran hastaları iyi etmek veya hiç olmazsa acılarını hafifletmek için uğraşan bir meslek adamı olarak çalışmıştır. Hekim ile hastanın ilgisi yakın zamana kadar, hastalık zamanına ve hastalık süresi çerçevesinde kalmıştır. Bu ilginin dar kapsamda kalması yanlış bir eylem olmuş ve hekimin yalnız hastanın değil bütün bir toplum sağlığını ilgilendiren halk sağlığı ile ilgilenmesini, özellikle halkın hastalıklardan korunması ile ilgili görev almasını engellemiştir. Bugün hastalıkları tedavi etmenin çok defa yeterli olmadığı bilinmektedir.

şekil1: Hastalığın doğal öyküsü
Birincil önlem: Hastalık oluşturmaya yetecek faktörlere ve özellikle faktörler bütününe maruz kalınmasını engellemeye yönelik faaliyetler (Örnekler: Karantina, aşılama).

İkincil Önlem: Klinik hastalık oluşmadan evvel mümkün olan en kısa zamanda hastalık süreçlerinin tespit edilmesine yönelik olarak tasarlanmış faaliyetler (Örnekler: Tarama testleri, ineklerin post -partum muayenesi, metabolik görünüm, somatik hücre sayıları).

Üçüncül önlem: Tedavi.

Veteriner eğitimi geleneksel olarak, bir hastalığın patogenezinin anlaşılması, hastalığın teşhis edilmesi ve uygun tedavinin uygulanması (üçüncül önlem) üzerinde odaklanmaktadır. Birincil ve ikincil önlemlere yönelik tekniklerin daha az üstünde durulmaktadır.

Hastalıkların büyük bir çoğunluğunda mutlak ve tam bir iyileşme olası değildir. Önce hastalığın oluşmasında rolleri olan aile, toplum, iş ve çevre koşulları iyice araştırılarak bunları düzenlemek ve eğer başarılı olunamıyorsa tedavi yoluna gitmek gerekir. Kişinin yada toplumun bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyi oluşunu dolaysız yada dolaylı olarak önemli derecede etkileyen fiziksel, biyolojik ve kimyasal etmenlerin ne olduklarını ve nasıl kontrol edilebileceklerinin de incelenmesi gerekmektedir.

İşte bütün bu cümlelerle ifadesini bulan eylemlerin toplamına sağlık koruma denir. Fert ve toplum olarak insan sağlığının korunması ve geliştirilmesi, yüksek seviyede uzun süre devam etmesi için, sağlıkla ilgili bütün bilgilerin bir sentezi olan "sağlık koruma" geniş bir kapsama sahiptir.

İnsanın bedenen, aklen, ruhen ve sosyal yönden iyi gelişmiş bir vücut yapısına sahip olabilmesi ve bunu sürdürebilmesi kısaca sağlıklı ve üretken olarak yaşayabilmesi, beslenme, kalıtım, iklim ve çevre koşulları gibi etmenlere bağlıdır. Sağlık yalnızca hastalık ya da zaafın yokluğu değil tam fiziksel zihinsel ve sosyal esenliktir.

Sağlıklı genetik olarak iyi niteliklerle doğmuş, fizik, fizyolojik, mental ve psikolojik olarak normal gelişmiş bütün fonksiyonları uyum ve denge içinde devam eden iyi nitelikli bir yapıyı ifade eder.



Fert ve toplum olarak insan sağlığının korunması ve geliştirilmesi, yüksek seviyede uzun süre devam etmesi için, sağlıkla ilgili bütün bilgilerin bir sentezi olan sağlık geniş bir kapsama sahiptir. Sağlık başlıca üç öğeden oluşmaktadır. Bunlar; bedensel sağlık, ruhsal sağlık ve sosyal sağlıktır.

Sağlık kavramının hastalık kavramına bağımlı olarak tanımlanması yanlıştır. Sağlık ve hastalık birbirinin simetriği olamaz, çünkü pek çok hastalık var iken bir tek sağlık bulunmaktadır. Bu nedenle insanların hastalıklarının nedenlerini bulmak ve hastalıklarını tedavi etmenin yanısıra ve belki de bundan daha önemli olan sağlıklı olmanın temellerini tanımlamak ve sağlığı geliştirici çabalar harcamaktır. Özellikle son yüzyıldaki sağlık istatistikleri incelendiğinde örneğin bulaşıcı hastalık görülme sıklığı ve ölümlerinin bile tıptaki gelişmelerden oldukça bağımsız olarak azalmış olması yeni çıkan hastalıklardan çevreye ilişkin etkenler ile yaşama biçimlerinin sorumlu olması, sağlık-hastalık kavramlarının yeniden ele alınmasını zorunlu hale getirmiştir.Sağlık ve hastalık kavramlarının çok değişkenli sosyoekolojik konular olduğunun kanıtıdır. Bugün yaygın olarak kullanılan sağlık tanımı dünya sağlık örgütü kuruluş yasasında yer alan tanımdır. Buna göre sağlık;

Sağlık, sadece hastalık ve sakatlık halinin olmayışı değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir

Bu tanımda "iyilik" kavramını açıklama güçlüğünün yanısıra "tam" ın nasıl ölçüleceği cevabı zor olan bir sorudur. Öte yandan sağlığın "hal" olarak görülmesi kişinin görev sorumluluğunu azaltarak statik bir duruma indirgemektedir.

Bunlara rağmen tanımda yer alan sosyal iyilik kavramı önemli bir gelişme olarak görülmelidir. Sağlık kavramını tanımlamaktan öte iyi anlayabilmekiçin sağlığı olumlu yönde destekleyen çeşitli etkenler (sağlık kaynakları) ile olumsuz yönde etkileyen koşullar ve etkenleri (sağlık riskleri) tanımak gerekir.

Çevre sağlığı-Halk sağlığı ilişkisi
İnsan sağlığı çevre ile genetik örüntüsü arasındaki etkileşimin bir ürünüdür. Kişi daha döllenme anından başlayarak bir çok çevresel sorundan etkilenmektedir. Bu etkilenme doğumdan ölüme kadar çok değişik boyutlarda olmaktadır. Çevrenin boyutları sınırsızdır. İnsan üzerinde etkili olan, insana ulaşan tüm çevresel etmenleri kapsamaktadır. Bu nedenle çevre sağlığı olarak tanımlanan halk sağlığı alanı giderek daralırken, çevre hekimliği hemen hemen tüm ana klinik dalları kapsayacak boyutta gelişmektedir. Çevresel etkenler giderek halk sağlığında daha büyük önem kazanmaktadır. Bu ağırlık bir yandan yeni çevresel etkenlerin etkili olmaya başlamasına bir yandan da diğer halk sağlığı sorunlarının kontrol edilmeye başlamasına bağlıdır. İnsanın dışındaki her şey çevrenin öğesidir. Çevre kişi üzerindeki dış etkilerin bütünüdür. Çevreyi önce doğal ve yapay çevre olarak ikiye ayırabiliriz.

Çevrede sağlığını doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyen önemli etkenler bulunmaktadır. Aynı zamanda çevre, bir yaşamı sürdürme ve sağlama sistemidir. Bu sistemin en temel öğeleri su, yiyecek ve barınaktır. Sağlık açısından baktığımızda çevre üç ana grupta incelenir.

1. Fizik çevre

2. Biyolojik çevre

3. Sosyokültürel çevre


kaynak: http://homepage.uludag.edu.tr/~mtayar/zoonoz%20ziraat.htm

Hastalık nedenleri ise bedensel ve çevresel nedenler olmak üzere iki grupta incelenebilir.

Bedensel nedenler
Gen hormon ve metabolik kaynaklı nedenlerdir. Bazı bünyesel nedenler bazı hastalıklara daha büyük oranda yakalanmaya yol açabilmektedir. Bunlar insan iç ortamı ile ilişkili bir durumdur. İnsan dış çevrenin etkilerine genetik yapısı ile cevap vermektedir.

Çevresel nedenler
Fiziksel nedenler : Sıcaklık, soğuk, ışın, travma, içme ve kullanma suyu, atıklar, konut sağlığı, iklim koşulları, hava ve su kirliliği, giyeceklerimiz, kamuya açık yerler, sağlığa az ya da çok zarar verebilme olasılığı olan kuruluşlar, mezarlıklar başlıca fiziksel çevre öğeleridir.

Kimyasal nedenler : Zehirler, kanser oluşuna neden olan bazı etkenler buna örnek verilebilir.

Temel madde eksiklikleri : Bazı maddeler vardır ki insanın sağlıklı olabilmesi ve hayatsal olayların yürütülebilmesi için dışarıdan alınmaları gerekir.İnsan ya da canlı bunu vücudundaki temel yapı taşlarından sentez edemez. Buna temel maddeler denmektedir. Vitaminler, esansiyel aminoasitler veya yağasitleri, mineraller gibi.

Biyolojik etkenler: Mikroorganizmalar, asalaklar, mantarlar ve diğer etkenler biyolojik etkenleri oluşturur. Bunlar canlı vücudunda hastalık yapabilirler.

Psikolojik etkenler: Çağdaş yaşamda sık duyulan stres vb durumlar.

Sosyal, kültürel ve ekonomik etkenler

Bu durumda çevre :

1. Hastalıklar için zemin hazırlayabilir. Örneğin: iklim koşullarının solunum siste mi hastalıklarının artmasına yol açması, ortamda bulunan vektörlerin hastalıkların yayılımını kolaylaştırması gibi.

2. Çevre doğrudan hastalık nedeni olabilir.

3. Bazı hastalıkların gidişini ve sonucunu etkileyebilir.

Bütün çevre olumsuzlukları her üç etkiye de neden olabilir. Hava, su, toprak kirlenmesi doğrudan hastalık nedeni olabildiği gibi, bir kısım hastalıkların yayılımını kolaylaştırabilir ya da bir kısım hastalığın gidişini etkileyebilir. Fizik ve biyolojik çevre yakından ilişkilidir. Sözgelimi iklim canlıların yaşaması ve çoğalmasını etkiler. Jeolojik ve coğrafik özellikler toplumlar arasındaki bağlantıyı oluşturmaktadır ve hastalık etkenlerinin yayılımı açısından önemlidir. İnsanlar çevrede olumlu ya da olumsuz bir takım etkilere neden olabilir. İş yeri ve ortamı sağlıkla yakından ilişkilidir. Çevre üzerinde önemli etkileri olabilir. Sosyokültürel çevre de sağlıkla bağlantılıdır.

Çevre sağlığı bir çok meslek grubunun ekip hizmeti sunmasını gerektiren önemli bir sağlık sorunudur. Bir çok sektörün işbirliği olmadan çevre sağlığı sorunlarının çözümü mümkün olmaz. Toplumun ekonomik yapısı, ekonomik kalkınma çabaları ile bağlantılı olup, kentleşme süreci ile de yakından ilişkilidir. Bunun sonucunda başlangıçta alınacak koruyucu önlemler pahalı gibi görünürse de, sonradan bozulan çevrenin düzeltilmesiyle ilgili çabaların maliyeti ve olumsuz sonuçları göz önüne alındığında daha ucuz bir yöntemdir.

Çevre sağlığı, çevre fizyolojisi, uygulamalı fizyoloji gibi bilim dalları ile bağlantılıdır. Uygulamalı fizyoloji ve çevre fizyolojisi çevredeki olumsuz etkilerin insan ve canlı fizyolojisi üzerindeki etkilerini incelemektedir. Çevre sağlığı halk sağlığının da önemli bir koludur. Sağlık elemanları, Veteriner hekimler, sağlık ve çevre mühendisleri çevre sağlığı konusunda işbirliği yapmak zorundadır. Sağlık elemanları çevresel öğelerin sağlık üzerindeki etkilerini belirleyerek çevre mühendislerine yol gösterirler. Canlı ve çevresi sürekli etkileşim içerisindedir. Çevre sağlığı uygulamalarının konularını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

1.İçme ve kullanma suyu

2. Atıklar

3. Konut

4. Hava kirliliği

5. Radyasyon

6. Aydınlatma

7. Havalandırma

8. Gürültü

9. Vektör kontrolü

10. Besinlerin sağlığa uygun hazırlanarak tüketiciye iletilmesi

11. Mezarlıklar

12. Sağlığa az ya da çok zararlı olabilecek kuruluşlar

13. Çalışma koşulları

14. Kazalar ve önlenilmesi

15. Turist sağlığına yönelik uygulamalar

Burada sayılan konuların her biri insan sağlığı ile yakından ilişkilidir. Sözgelimi sağlığa az ya da çok zararlı olabilecek kuruluşlar arasında sayabileceğimiz mezbaha örneğini ele alırsak, gerek çevreye gerekse içinde çalışanlara ve burada hazırlanan gıdalardan besin olarak yararlananlara değişik olumsuz etkileri olabilir. Çevre kirlenmesi ve çevre sağlığı yönünden çarpıcı bir örnek mezbahalar ve atıklarıdır. Mezbaha atıkları akarsu kirlenmesi açısından çok tehlikeli atıklardır. Eğer mezbaha atıkları arıtılmadan akarsulara verilecek olursa içerisindeki yağ ve organik maddeler canlılar açısından tehlikeli olabilir. Mezbaha atıklarının çevreye rasgele atılması ise sokak hayvanlarınca dağıtılmasına, insan ve hayvanlar arasında ortak bazı hastalıkların yayılmasına neden olabilir.
Mezbaha çalışanları da bu gibi hastalıklara yakalanma tehlikesinin yanı sıra, etlerin ve kesilmiş hayvan gövdelerinin taşınması ve hazırlanması sırasında meydana gelebilecek kazalardan da olumsuz etkilenebilirler. Mezbaha içerisinde askılı taşıma sistemleri olmadıkça iskelet sistemi ile ilgili olumsuz etkileri önlemek mümkün olmayacaktır. Mezbahanın fizik yapısı amaca uygun değilse daha değişik sağlık sorunlarına da yol açabilir. Bu örnek çevre sağlığı ile ilgili konuların incelenmesinde bir çok etkenin göz önüne alınması gereğini göstermektedir. Biyolojik çevre sağlık açısından önemi dört öğe içerir:

1. Mikroorganizmalar

2. Vektörler

3. Bitki ve hayvanlar

4. Besinler

Mikroorganizmalar

Mikroorganizmalar ancak mikroskopla görülebilen canlılardır ve çevrede hemen her yerde yaygın olarak bulunmaktadır. Bazıları insan üzerinde hiçbir etki yapmaz. Bazıları insanlara zarar verirken bazıları yararlı olabilmektedir. Baklagillerin köklerindeki bakteriler havadaki nitrojeni bağlayarak proteinlerin sentezini kolaylaştırırlar. Yoğurt yapımı, fermantasyon gibi olaylar, bağırsaklarımızda bazı B grubu vitaminlerin yapımı yararlı mikroorganizmaların katkısıyla sağlanmaktadır. Ancak verem ve tifo basili, gibi insanlarda önemli hastalıklar meydana getiren, zararlı mikroorganizmalar da bulunmaktadır. Bunlar değişik araç ve yollarla insan vücuduna girer ve çeşitli hastalıkların meydana gelmesine yol açarlar.

Vektörler

Vektörler hastalık yapıcı mikroorganizmaları insanlara taşımakta olan eklembacaklılar ve kemiricilerdir. Bunlar arasında sıçan, fare gibi kemiricileri, sivrisinek, tahtakurusu, bit, pire, kene ve karasinekleri sayabiliriz. Vektörler sağlık açısından önemli bir grubu oluşturdukları için hayvanlardan ayrı olarak incelenmektedirler. Vektör ve kemiricilerle yayılan hastalıklar arasında tifüs, veba, kayalık dağlar benekli ateşi, riketsiyal çiçek, tifo, basili ve amipli dizanteri, treponozomiyazis, layşmanyazis, sıtma, sarı ateş, filaryazis, ensefalit gibi hastalıklar sayılabilir. Vektörlerle bulaşan hastalıkların ortadan kaldırılmasında başlıca yöntemler:

1. Kimyasal kontrol

2. Beslenme ve üreme ortamlarının yok edilmesi

3. Aracı ve taşıyıcı hayvanların yok edilmesi

4. Böcek kaçırıcıların kullanılması

5. Aşılama ve kemoprofilaksi olarak sıranalabilir.

Değişik kimyasal maddeler başta olmak üzere bir çok yöntem kullanarak vektörlerle savaşmamıza rağmen, hızla üreyen vektörlerin bunlara direnç kazanmaları nedeniyle tümüyle yok edebilmemiz mümkün olamamıştır. Vektörlere karşı kullanılan kimyasal maddeler önemli bir kirlilik öğesi de olabilir. Vektörlerin direnç kazanmalarını ve çevre kirliliğini önleyebilmek için bu gibi maddelerin çok dikkatli ve denetimli kullanılması gerekir. Günümüzde vektörlerle savaşabilmek için biyolojik yöntemlerden yararlanılmaya çalışılmaktadır. Sivrisineklerin sürfelerini yiyerek beslenen özel cins balıkları bunlara örnek olarak verebiliriz.

Kemiriciler
Bazı kaynaklar kemiricileri vektörler arasında sayarken bazıları ayrı bir grup olarak ele alırlar. Kemiricilerin kontrolü ile ilgili uygulamaların başında :

1. Kemiricilerin üreme ortamlarının yok edilmesi

2. Kemirici üremesine ve girmesine olanak vermeyecek bina yapımı

3. Çöplüklerin sanitasyonu

4. Rodentisit, kapan ve gaz uygulamaları gelmektedir.

Bitki ve hayvanlar
Bitkiler ve hayvanlar biyolojik çevrenin önemli bir öğesidirler. Hayvanlar alemindeki tüm canlıların hayatları bitkilere bağlıdır. Güneş enerjisinden yararlanarak bitkilerce fotosentez olayının gerçekleştirilmesi besin zincirinin başlangıcını oluşturur. Ekolojik dengesin korunmasında bitkilerin oynadığı rol daha önceki bölümlerde açıklanmıştır. Ancak bazı bitkiler diğer canlılar üzerinde zehirli etki yapabilirler. Hayvanlar insan sağlığı açısından önemlidirler. İnsan ve hayvanların ortak hastalıkları olan zoonozlar önem taşır. Bu hastalıklar insanlara doğrudan hayvanların eti ve derisiyle temasla, etinin yenmesi ya da sütünün içilmesiyle bulaşabilmektedir. Brusella, kuduz, şarbon gibi hastalıklar zoonoz hastalıklardır.

Besinler
Gıdalarla ilgili olarak üretimden tüketime kadar hemen her aşamada kirlenme riski bulunmaktadır., Gıdanın ürün olarak eldesinden, saklanmasına ve depolanmasına, nakline ve daha sonraki işleme ve tüketilme aşamalarından kirlenme riski oldukça yüksektir. Mikroorganizmaların gelişmesine elverişli özellikteki gıdalarda, herhangi bir nedenle etken gıdaya bulaştığında, yeterli ısı ve süre sağlanacak olursa aşırı miktarda etken üreyebilir. Eğer bu gıda toksin ve mikroorganizmaların yok edilmesini sağlayacak işlemlere tabi tutulmayacak olursa, tüketiciler tarafından alınan bu gıdalar sağlığın tehlikeye düşmesine neden olacaktır. Gıdalarla bulaşan hastalıklarda temel etken insan ve hayvan dışkısıyla bulaşan hastalıklardır. Gıda sağlığı sorunlarının çözümü ile çevre koşullarının olumlu hale getirilmesine yönelik önlemler birbirini bütünlemektedir Gıdaların etkeni taşıyan kirli sularla sulanarak yetiştirilmesi, kirli sularla yıkanması, kontamine kaplarda saklanması, etkenin bulunduğu sularda yaşayan bazı deniz hayvanlarının etinin yenmesi, gıda hazırlayanların ve işleyicilerin etkeni gıdalara taşıması en önemli kirlenme yolları arasında sayılabilir.

kaynak: http://homepage.uludag.edu.tr/~mtayar/zoonoz%20ziraat.htm

teşekkür ederiz vetgenetics bu konudabilgilenmeye ihtiyacımız vardı...

Zoonoz terimi önceleri sadece hayvanlardan insanlara geçen hastalıları belirlemede kullanılırken, 1959 yılında FAO/WHO ortak uzmanlar grubunca;


“ Doğal olarak omurgalı hayvanlardan insanlara , insanlardan hayvanlara geçen ve her yerde görülebilen hastalılar veya enfeksiyonlar”

olarak tanımlanmıştır.

Bazı araştırmacılar 1967 yılında FAO/WHO’ya zoonoz tanımına enfekte edici niteliği olmayan mikrobiyal toksinler ve kimyasal zehirler gibi ajanları da halk sağlığı yönünden önemli olduğunu ve bunların da kapsama alınması gerektiğini önermişlerdir. Ancak zoonoz terimi yaygın olarak benimsenmiş olduğundan bu öneri kabul görmemiştir. Zoonozlar, halk sağlığını olumsuz yönde etkilemelerinin yanı sıra , hayvanlara verim düşüklüğü ve ölümlere neden olduğu için ülke ekonomisinde de önemli kayıplara yol açmaktadır
İnsanlarda gıda kaynaklı enfeksiyonlara ve intoksikasyonlara neden olan patojen mikroorganizmalar için asıl kaynak hayvansal gıdalardır. Hayvanlardan insanlara ve diğer hayvanlara, insanlardan hayvanlara geçebilen bulaşıcı hastalıkların (zoonoz) en önemlileri de Bruselloz, Tüberküloz (Verem), Antraks(şarbon) ve Kuduz’dur. Bu mikroorganizmaları taşıyan veya hasta olan hayvanların bir yerden bir başka yere götürülmeleri ve kesimleri sonucu çiğ etlerde, aynı hastalıklara yakalanmış süt hayvanlarının sağılmalarını takiben çiğ sütlerde olabildiği gibi etlerin parçalanması, çiğ et ve çiğ sütlerin işlenmesi, paketlenmesi, muhafazası ve bir yerden bir başka yere nakilleri aşamalarında yapılması gereken kontrollerin yapılamaması nedenleriyle son ürüne geçerek tüketici sağlığını tehdit ederler. Bu açıklamalara bakıldığında sağlıklı hayvansal ürünler elde edebilmek için, sağlıklı hayvanlar yetiştirilmesi gereği çok açık olarak görülmektedir. Çünkü sağlıklı hayvan, sağlıklı ham ürün kaynağıdır. Sağlıklı hayvan elde etmenin şartları da iyi beslenmesi ve hastalıklardan arındırılmış olmasıdır. İnsan ve hayvan sağlığı açısından ciddi ve çok önemli sorunlara sebep olan zoonotik hastalıklar hayvancılıkta ve sanayide gelişmiş ülkelerde uygulanan “Eradikasyon” (Hastalığın ortadan kaldırılması) programları ile eradike edilmişlerdir. Ülkemizde zoonozların çoğu maalesef halen güncelliğini korumaktadır. Bruselloz ve Tüberküloz “Tazminatlı Hastalıklar” kapsamındadır. Yani bu hastalıklara yakalanmış hayvanlar usulüne göre uygun biçimde değerlendirilir veya tamamen imha edilerek, bedelleri devlet tarafından hayvan sahiplerine ödenir. Ancak hazırlanan proje ve programlara bağlı olarak, her sene hükümet bütçelerine yeteri kadar kaynak ayrılamadığı için “Hastalığın Eradikasyon Programı” yeteri biçimde uygulanamamaktadır.

şekil2: Sağlıklı hayvan nasıl hasta olur
Zoonozların sınıflandırılması
Konakçıların insan ve hayvan olmasına göre, bulaşma türlerine göre zoonozlar 3 grup altında sınıflandırılır.

1. Antropozoonoz zoonozlar (anthropozoonoses): Hayvanlardan insanlara geçenler: Kuduz, tokzoplazmoz

2. Zooantroponoz zoonozlar (Zooanthropozoonoses): İnsanlardan hayvanlara geçenler: Difteri, amebiyoz

3. Amfiksenöz zoonozlar (Amphixenoses): İnsan ve hayvanların her ikisi arasında da karşılıklı geçebilenler (stafilokoklar, mikobakteriler)

Zoonozlar yaşam döngülerine göre ise 4 grup altında sınıflandırılırlar.

1. Direkt zoonozlar (Direct Zoonoses): Bunlar enfekte omurgalı konakçıdan duyarlı omrugalıya doğrudan temas veya herhangi bir mekanik araçla geçer. Geçişleri sırasında çoğalmaz, gelişmez ve bir değişikliğe uğramaz. (Kuduz, brusellozis, trichinosis)

2. Siklo-zoonozlar (Cyclozoonoses): Yaşamlarını sürdürebilmek için birden fazla omurgalı konakçıya gereksinim duyarlar. (taeniasis, echinococcosis )

3. Meta-zoonozlar (Metazoonoses): Biyolojik olarak omurgasız arakonakçılardan duyarlı omurgalılara geçerek yaşam siklularını tamamlarlar. Etken omurgasız arakonakçıda çoğalır, gelişir . (schistosomiasis arbovirus)

4. Sapro-zoonozlar(Saprozoonoses): Son omurgalı konakçıya ek olarak toprak ve bitki gibi hayvan olmayan arakonakçıya gereksinim duyar. (larva migrans, mikotik hastalıklar F.hepatica)

Zoonozların sınıflandırılması rezervuar konakçılarına göre;

Ø Yabani hayvanlaradan insanlara bulaşan zoonozlar

Ø Yarı yabani (güvercin, rata, vb.) hayvanlaradan bulaşan zoonozlar

Ø Evcil hayvanlaradan insanlara bulaşan zoonozlar

Zoonozlar yaşam siklusları yanı sıra etiyolojilerine göre de sınıflandırlır. Uygulamada da en çok bu sınıflandırma kullanılır.

Ø Bakteriyel zoonozlar: ruam, antraks, yanıkara

Ø Viral zoonozlar: kuduz,

Ø Fungal zoonozlar: aspergillosis, actinomycosis

Ø Protozoal zoonozlar: anaplasmosis, babesiosis, malaira

Ø Helmintik zoonozlar: trichinosis, echinococosis, taeniasis

kaynak: http://homepage.uludag.edu.tr/~mtayar/zoonoz%20ziraat.htm

şekil3: Gıda zehirlenmesine neden olan mikroorganizma süte nasıl bulaşır?

Hastalıkların yayılışı
Hastalık mihrakları yıllar itibariyle incelendiğinde Türkiye genelinde salgın hastalıklar ve paraziter hayvan hastalıklarının yaygın bir şekilde seyrettiği görülmektedir. Ülkemizde hayvan hastalıklarının kontrol altına alınmasındaki güçlüklerde rol oynayan önemli faktörler;

Ø Kayıt sisteminin yetersizliği,

Ø Hayvan park ve pazar kurumları ile sevk kontrol merkezlerindeki sıkıntılar,

Ø Karantina hizmetlerindeki aksaklıklar,

Ø Araç ve ekipman eksikliği,

Ø Yetiştirici ve Sağlık personelinin eğitimi,

Ø Veteriner hekim ve yardımcı personel sayısı,

Ø Bazı mevzuatın günün koşullarına göre yenilenmemesi,

Ø Türkiye’nin jeopolitik durumu ve sınır komşularından kontrolsüz hayvan girişidir.

Türkiye’nin güneydoğu ve doğusunda bulunan komşu ülkelerden çeşitli nedenlere bağlı olarak ekzotik tip hastalıklar yurdumuza girmiştir. 1996 ve 1999 yıllarında tespit edilen iki değişik A tipi şap virüsü ve 1999 yılında tespit edilen ASYA- tipi şap virüsünün İran üzerinden Türkiye’ye girişi bunlara örnek olarak verilebilir.

Zoonozların kontrolü toplumların sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeylerine bağlıdır. Bazı insanlar bulundukları konum gereği olarak zoonoz hastalıklar açısından yüksek risk altındadır.

Zoonozlarda Riskli Gruplar



Gruplar Meslekler

Tarım Veteriner Hekim,bakıcı, çoban, tarım işçisi

Hayvansal ürün üreticisi Kasap,mezbaha, atık ve yan ürün işçileri

Orman Avcı, balıkçı,kampçılar, açık alan çalışanları

Eğlence Pet satıcıları,hayvanat bahçeleri, sirk ile doğal park çalışanları ve ziyaretçileri, bu alanda çalışan veterinre hekimler

Laboratuar Laboratuar hayvanlrı bakıcıları, deney hayvanları ve bunların dokuları üzerinde çalışanlar, biyolojik madde üretiminde çalışanlar

Epidemiyolojik Sağlık hizmetleri çalışanları kontamine bölgelerde bulunan pramedikal personel

Diğerleri mülteci, turist, yeterli beslenemeyen , hijyenik olmayan ortamlarda bulunanlar


şekil4: İnsanlar nasıl hastalanır

kaynak: http://homepage.uludag.edu.tr/~mtayar/zoonoz%20ziraat.htm

ZOONOZLAR

Hastalık, Etken, Başlıca görüldüğü hayvanlar, Görüldüğü yerler, İnsanlara bulaşma yolları
BAKTERİYEL HASTALIKLAR
*Anthrax, Bacillus anthracis, Sıcakkanlı hayvanlar, Tüm dünyada, Enfeksiyon insanlarda genellikle deri yoluyla bazen de solunum veya sindirim yoluyla olabilir.
*Brucella, Brucella abortus-B melitensis-B suis-B canis, Sığır-Keçi-Koyun-Domuz-Geyik-Köpek, Tüm dünyada, Enfekte hayvanın sütünü içeren sekretion veya excretionları ile direk temas
*Campylobacteriosis, Campylobacter spp, Birçok hayvan türü, Tüm dünyada etkisi gittikçe artmakta, Bir çok tür veya alttür konağa spesifiktir
*KediTırmık Hastalığı, Bartonella (Rochalimaea) henselae-B quintana, Kedi köpek ve diğerleri, Kuzey yarım küre Genel, Tırmıklar -"yalamak" -ısırıklar
*Clostridial hastalıklar, Clostridium spp, Memeliler- kanatlılar- balıklar, Tüm dünyada, Yara enfeksiyonları (gazlı gangren) insanlarda başlıca tehlikedir
*Erysipeloid insanlarda- Erysipelas hayvanlarda, Erysipelothrix husiopathiae, Domuz-hindi-güvercin-deniz memelileri-balıklar, Tüm dünyada, Yara enfeksiyonu (insanlarda)
*Ruam, Pseudomonas mallei, Equideler-kedigiller-insanlar ve diğerleri, Asyanın güneyi-Mongolia-İran hariç nadir, Burun salgılarının boşalması nedeniyle kontamine olmuş yemlerin sindirilmesi yolu ile
*Leptospirosis, Leptospira spp ( birçok serotip), Evcil ve vahşi hayvanlar, Tüm dünyada, İnsanlarda enfekte hayvanın idrar veya dokularına (veya abort fetus ) veya kontamine olmuş toprak veya su
*Listeriosis, Listeria monocytogenes, Çok sayıda hayvan ve kuşlar, Tüm dünyada, Evcil hayvanlarda yem kaynaklıdır. Büyük bir zoonoz tehlikesi yok
*Lyme hastalığı, Borellia burgdorferi, Geyik-köpek-keçi-rodent-rakun, ABD-Avrupa ve Avustralya, Kene ıssırığı (Ixodes dammini)
*Melioidosis, Pseudomonas pseudomallei, Rodent-koyun-keçi-at-domuz-insan harici primatlar-kanguru, Asya - ABD -Avustralya- Doğu Hindistan- Güney Amerika, Yaranın toprak veya su ile kontaminasyonu, sindirim, solunum yolu ile ;hayvandan hayvana bulaşmaz
*Plague, Yersinia pestis, Rodent- kedi- köpek- diğer hayvanlar, Batı ABD - Güney Amerika- Asya -Afrika, Pire -enfekte hayvan ile temas- solunum
*Psittacosis(Ornithosis), Chlamydia psitttaci, Papağan- ördek- güvercin- hindi, Tüm dünyada, Genellikle feçes veya tüylerden oluşmuş tozlu havayı soluma yoluyla.
*Rat ıssırığı hastalığı, Streptobacillus (Actinobacillus) moniliformis-Spirillum minus, Rodentler, Tüm dünyada, Rodentlerin ısırması- sindirim.
*Salmonellosis, Salmonella spp (2000 serotypes), Kanatlı- domuz- sığır- at- köpek- vahşi memeliler- kuşlar- sürüngenler, Tüm dünyada, Genellikle dışkı ile kontamine çiğ yemin sindirilmesi yolu ile.
*Tetanus, Clostridium tetani, Herbivorlar, Tüm dünyada, Dışkıyla kontamine olmuş toprakla yara enfeksiyonu.
*Tuberculosis, Mycobacterium bovis, Sığırlar - insan harici primatlar, Tüm dünyada- bazı ülkeler hastalığı sığırlardan elimine etmiştir, İnsan tuberkülozu ile enfekte hayvanlarla temas (çok nadir)
*Tuberculosis, Mycobacterium tuberculosis, Maymun ve diğer insan harici primatlar- bazen köpek kedi ve diğer evcil hayvanlar, Tüm dünyada, İnsan tuberkülozu ile enfekte hayvanlarla temas (çok nadir)
*Tularemia, Francisella tularensis, Tavşan- köpek- kedi- rodent- koyun, Kuzey yarım kürede, Sindirim- enfekte hayvanlarla temas- arthropod ısırığı
*Vibriosis, Vibrio parahaemolyticus- Valginolyticus, Tuzlu su balıkları- kabuklu deniz hayvanları, Asyanın Güneyi- Avustralya -Kuzey Amerika- Meksika, Kontamine çiğ yemin sindirilmesi yolu ile
*Yersiniosis, Yersinia pseudotuberculosis- Yenterocolitica, Hayvanlar ve kuşlar, Kuzey yarımküre, Kontamine yem veya su.

kaynak: http://homepage.uludag.edu.tr/~mtayar/zoonoz%20ziraat.htm

ZOONOZLAR-2

Hastalık, Etken, Başlıca görüldüğü hayvanlar, Görüldüğü yerler, İnsanlara bulaşma yolları

MANTAR HASTALIKLARI
İnsanlarda ve hayvanlarda birçok mantar hastalığı meydana gelir,ancak birçoğuna çok nadir rastlanırken ,bir çoğu türler arası bulaşmadan daha çok çevre teması sonucudur. Ringworm gerçek bir zoonozdur.
*Ringworm, Microsporum spp- Trchophyton spp, Birçok memeli ve kuşlar, Tüm dünyada, Enfekte hayvana ve fomitlere direk temas

PARAZİTER HASTALIKLAR
a. Protozoal hastalıklar
Birçok protozoa insanları ve diğer hayvanları enfekte edebilir ancak diğer hayvanlara temas yolu ile insan enfeksiyonlarının oluşması çok düşük bir ihtimaldir. Bu tür enfeksiyonların çoğu insan dışkısı ile kontamine olmuş materyallerin sindirimiyle bir kısmı ise böcek ısırıklarıyla bulaşır. Aşağıdakiler gerçek zoonozlar olarak adlandırılabilirler.
* Chagas hastalığı, Trypanosoma crusi, Kedi- köpek- domuz- diğer memeliler, Batı yarım küre- güney Amerika- Merkez Arjantin, Triatomaya ait fekal materyallerin ısırık yaralarından girişi- kan nakli
*Sarcosporidiosis, Sarcocystis spp, Domuz- koyun- ördek- sığır, Tüm dünyada, Et yiyerek
*Toxoplasmosis, Toxoplasma gondii, Memliler- özellikle kediler kuşlar, Tüm dünyada, Enfekte kedinin oosit içeren dışkısının sindirimi- kistli etin yenmesi
*Trynosomiasis (Afrika uyku hastalığı), Trypanasoma brucei, Yabani ve evcil ruminantlar, Afrika, Enfekte Afrika çeçe sineğinin ısırması

b. Trematod (rastlantısal) enfeksiyonları
İnsanlar diğer hayvanlarla birlikte birçok rastlantısal enfeksiyon paylaşırlar. Çiğ ve iyi pişmemiş balık, crustacealar veya kontamine otların yenmesi yoluyla bulaşır. Diğer bir durum ise deri bütünlüğünün bozulduğu bölgelerden enfeksiyon etkenini taşıyan suyun girmesidir.

c. Cestod (Tenya) enfeksiyonları
İnsanlar diğer konak türleriyle birlikte birçok cestot enfeksiyonunu paylaşırlar. Erişkinlerle oluşan enfeksiyon istenmeyen bir durumdur ancak larva formundaki enfeksiyondan daha önemsizdir (tenya yumurtaları ile enfeksiyon).
*Sığır tenyası- Cysticercosis, Taenia saginata, Sığır- buffalo- zürafa- lama, Tüm dünyada, Değersiz sığır eti yenmesi
*Echinococcosis, Echinococcus granulosus, Köpek- yabani karnivorlar- koyun- sığır, Tüm dünyada, Karnivorların dışkısıyla yayılmış yumurtaların sindirilmesi
*Hydatid hastalık, Echinococcus multilocularis, Karnivorlar- evcil kediler- küçük rodentler, Kuzey yarımküre, Karnivorların dışkısıyla yayılmış yumurtaların sindirilmes
*Balık tenyası, Diphyllobothrium spp, Köpek- balık yiyen hayvanlar, Tüm dünyada, Çiğ veya kısmen pişmiş balığın yenmesi yolu ile
*Domuz tenyası- Cysticercosis, Taenia solium, Domuz, Tüm dünyada, Otoinfeksiyonlar- değersiz domuz eti yenmesi
*Sparganosis, Spirometra spp, Köpek – kedi- rakun- amphibialar, Tüm dünyada, Çiğ Crustaceaların (cyclops spp.) sindirilmesi veya direk temas yolu ile- pişmemiş yabani domuz eti yenmesi- enfekte yılan veya kurbağa etinin yara iyileştirici olarak kullanılması

d. Nematod enfeksiyonları
Çoğu konağa spesifik olmasına karşın bu hastalıkların bir kısmı insanlarda ve diğer hayvanlarda meydana gelir. İnsanlar böcek ısırıkları yolu ile konakta bulunan parazitler tarafından, enfekte dokuların sindirimi yolu ile veya enfektif larvalara temas yolu ile enfekte olurlar. Aşağıda bahsi geçenler önemli olanlarıdır.
*Cutaneus larva migrans, Ancylostoma brasiliense- A caninum, Kedi- köpek, Tüm dünyada, Enfektif larvanın deriden penetrasyonu
*Trichinosis, Trichinella spiralis- Diğer T spp, Domuz- ayı- diğer karnivorlar- rodentler, Tüm dünyada, Tam pişmemiş enfekte etin yenmesi
*Viceral larva migrans, Toxocara canis (T cati dahil), Kedi- köpek, Tüm dünyada, Kedi ve köpeklerin dışkısıyla yayılmış yumurtaların sindirilmesi

ARTHROPOD HASTALIKLARI
En üstün konak üzerindeki enfestasyon bile genellikle çok kısa olmasına karşın, böceklerle (genellikle Sarcoptes spp) veya pirelerle enfeste hayvanlarla beraber oldukları için (örneğin, köpekler veya kuşlar) insanların enfeste olması çok zor değildir. Bu durum önemli rahatsızlıklara veya diğer hastalıkların bulaşmasına neden olur; örneğin, plaklar,çok nadiren de tenyalar veya sinek enfestasyonları .Çeşitli keneler diğer hayvanlarda olduğu gibi insanlarda da enfestasyona neden olur ve bu enfestasyonlar çok ciddi boyutlarda olabilir. Bazı keneler zehirlenmeye bağlı olarak konaklarında (insanlar dahil) paralize neden olurlar. Esas büyük tehlike artropot enfestasyonlarının kendinde değil, artropotların vektör olarak yaydıkları hastalıklardadır. Birçok encephalit, hemorajik hastalıklar, riketsiya ve protozoal kan parazitleri artropotlar tarafından bulaştırılır. Artropotlar , Plagua ve Tularemia hastalıklarını içeren bakteriyel hastalıkların kaynağıdır.

RİCKETSİAL HASTALIKLAR
Bazı riketsiya hastalıkları kene veya böcek ısırıkları yolu ile bulaşır. İnsanlarda pek rastlanmaz ancak önemlidir. Örneğin Rocky Mountain Spotted Fever, Boutonneuse Fever,Q Fever hayvanlarda önemli değildir veya çok az önem arz ederancak insanlar için problemdir. Keneler yolu ile, aerosol yolla , enfekte süt yoluyla bulaşır.

kaynak: http://homepage.uludag.edu.tr/~mtayar/zoonoz%20ziraat.htm

ZOONOZLAR-3

Hastalık, Etken, Başlıca görüldüğü hayvanlar, Görüldüğü yerler, İnsanlara bulaşma yolları


VİRAL HASTALIKLAR
Listede bulunan hastalıkların çoğu insanlarda nadir görülür ama bazıları örneğin; çiçek, kuduz önemlidir ve gerçek zoonozlardır.

*Afrika yeşil maymun hastalığı, Marburg virüsü, Afrika yeşil maymunu, Orta Afrika, Enfekte doku ile temas
*Arjantin hemorajik hastalığı, Arenavirüs grubu (Junin virüs), Rodentler, Arjantin, Rodent ekskresyonları ve sekresyonları- inhalasyon
*Yarasa tükrük bezi (Rio Bravo) hastalıkları, Flavivirus/ Group B, Yarasa, Batı ABD, İnsanlarda laboratuvar enfeksiyonları ve yarasa ısırığı
*Bolivya hemorajik hastalığı, Arenavirüs grubu (Machupo virüs), Rodentler, Bolivya, Rodent ekskresyonları ve sekresyonları- inhalasyon
*California encephalitis, Bunyavirus, Tavşan- sincap, Batı ve orta ABD, Sivrisinekler - Aedes spp.
*Cocal, Vesicular stomatitis grubu, Equide- domuz- sığır, Trinidad, Böcekler-sivrisinekler
*Colorado tick hastalığı, Orbivirus, Sincap- porsuk- küçük rodentler, Batı ABD, Keneler - Dermacentor spp.
*Bulaşıcı ecthyma (Orf), Parapoxvirus, Koyun- keçi, Tüm dünyada, Temas yolu
*Sığır çiçeği, Pox virüs, Sığır, Tüm dünyada, Temas yolu
*Kırım hemorajik hastalığı, Kırım Congo virüs grubu, Sığır- rodent, Güney Rusya- Afrika- Asya, Kene - Hyalomma and Ornithodoros spp.
*Equine encephalomyelitis-EEE-WEE-VEE, Alphaviruslar, Yabani kuşlar- tavuk- at-eşek- katır, Batı yarımküre, Sivrisinekler
*Şap hastalığı, Rhinovirus tip A-O-C SAT ve Asya, Sığır- domuz- benzer türler, Avrupa- Asya- Afrika- Güney Amerika, Temas yolu
*Maymun herpesvirus (B virüs), Herpesvirus, Rhesus maymunu, Afrika ve Asya'da yaygın, Maymun ısırığı- temas
*İnfeksiyöz hepatitis, A-virus, İnsan olmayan primatlar, Tüm dünyada, Temas
*Tip A'yı içeren influenza ve parainfluenza (domuz ve equide), Myxovirus, Domuz- köpek- rodentler, Tüm dünyada, Temas- Hayvanlar nadiren insanlar için hastalık kaynağıdır
*Japon B encephalitis, Flavivirus / Grup B, Yabani kuşlar- domuz- at, Asya- nadiren Pasifik adaları, Sivrisinekler - Culex spp, Aedes spp
*Lassa hastalığı, Arenavirus, Rodentler ve diğerleri, Afrika, Rodentler- idrar veya kontamine toz- insandan insana bulaşması mümkündür
*Louping ill, Flavivirus / Grup B, Koyun- daha az sıklıkta sığır ve çoban köpekleri- Rodent- geyik- kırmızı keklik- kır faresi taşıyıcı olabilirler, Büyük Britanya- kuzey İrlanda, Kene - İxoides ricinus
*Lymphocytic choriomeningitis, Arenavirus, Maymun- köpek- fare- hamster- kobay, Tüm dünyada, Konak ekskresyonu ve sekresyonu
*Maymun çiçeği, Poxvirus, İnsan olmayan primatlar, Batı Afrika, Temas
*Murray Valley encephalitis, Flavivirus / Grup B, Yabani kuşlar, Avustralya- Yeni Gine, Sivrisinek - Culex annulirostris
*Nairobi koyun hastalığı, Ganjam Grup, Koyun- keçi, Kenya- Uganda- Kongo- Mozambik- Güney Afrika, Kene - Rhipicephalus appendiculatus
*Newcastle hastalığı, Paramyxovirus, Tavuk, Tüm Dünyada, Temas- İnsanlarda nadir
*Yalancı sığır çiçeği, Poxvirus, Sığır, Tüm Dünyada, Temas
*Kuduz, Lyssavirus, Karnivorlar ve Chiroptera (yarasalar), Avustralya- Yeni Zelanda- Britanya- İskandinavya- Japonya- Taiwan- birkaç tane küçük ada hariç tüm dünyada yaygındır, Hasta hayvanların ısırıkları- inhalasyon yoluyla da mümkün
*Rift valley hastalığı, Bunyavirus, Koyun- keçi- sığır, Afrika, Sivrisinek - Aedes ve Eratmopodites spp. nekropside temas veya taze ete dokunmak
*Rus bahar-yaz encephalitis, Flavivirus /Grup B, Kuş- küçük memeliler- koyunlar, Sibirya- Orta Asya- Rusya, Kene - İxoides persulcatus, Haemaphysalis spp.
*St.Louis encephalitis, Flavivirus /Grup B, Yabani kuşlar ve evcil tavuklar, ABD- Kariban- Kuzey Güney Amerika- Orta Amerika- Kanada, Sivrisinek - Culex spp.
*Orta Avrupa Kene sebepli encephalitis, Flavivirus /Grup B, Rodentler- kuşlar- sığır- koyun- keçi- kirpi, İsviçre- Finlandiya- Polonya- Avusturya- Macaristan- Yugoslavya- Rusya- Çekoslovakya, Kene - İxodes ricinus.(sütten kaynaklanabilir)
*Wesselsbron hastalığı, Flavivirus /Grup B, Koyun- sığır, Güney Afrika- Uganda- Tayland- Kamerun, Sivrisinek - Aedes, Mansonia, Culex spp.
*Batı Nil hastalığı, Flavivirus /Grup B, Yabani kuşlar- evcil dörtayaklılar, Afrika- Orta Doğu ve Güney Asya- Avrupa- Rusya, Sivrisinek - Culex spp
*Sarı hastalığı, Flavivirus /Grup B, Maymun, Tropikal Orta ve Güney Amerika- Afrika Sporadik, Sivrisinek - Aedes spp,Haemagogus sp.


kaynak: http://homepage.uludag.edu.tr/~mtayar/zoonoz%20ziraat.htm

Arkadaşlar Zoonoz hastalıklar hakkında genel bilgiler verdiğim bu başlıktan sonra zamanla özellikle Türkiye'de görülen hastalıklar hakkında ayrı ayrı başlıklar altında bilgiler vermeye çalışacağım.
Sizlerden de güzel katılımlar olacağına inanıyorum.
Saygılarımla...